همان طور که استحضار دارید در ساحل اندیشه بیکرانه شیخ طوسی هستیم و در محضر استاد استفاده می کنیم از کتاب نفیس « نصیر الدین طوسی فیلسوف گفتگو »

حضرت استاد برای اینکه به ابعاد عرفانی و حکمی خواجه هم بپردازیم و حق ایشان را در این زمینه هم ادا کنیم ، مناسب دیدم که قسمت هایی از نمط نهم مقامات العارفین شیخ الرئیس ابن سینا و همچنین شرح این بزرگوار استفاده بکنیم . هم گفتگوی آنها با یکدیگر خیلی زیباست و هم ظرافت و لطفاتی که در حتی ظاهر متن هست ؛ نشان می دهد که اینها به نظر من اول عارف بودند بعد فیلسوف یا حتی تفکیک اینها از هم مشکل می شود یعنی آن ادعایی که برهان و عفان از هم جدایی ندارند را می شود در این فضا احساس کرد اگر اجازه بفرمایید من یک پاراگرافی را بخوانم .

یکی از تنبیهات خواجه که بسیار زیباست راجع به شرح معنی عابد و زاهد و عارف است متن شیخ الرئیس ابن سینا این است که : « المعرض عن متاع الدنیا و طیباتها یخصّ باسم زاهد ، والمواظب علی نفل العبادات من القیام و الصیام و نحوهما یخصّ باسم العابد والمنصرف الی فکره الی قدس الجبروت مستدیما لشروق نور الحقّ فی سرّه یخصّ باسما العارف »

من همچین تعریفی از عارف نشنیدم استاد !
بله بسم الله الرحمن الرحیم

خوب همان طور که عبارت زیبای شیخ را قرائت کردید و خواجه هم به شرح این عبارات پرداخته ، سه واژه مهم زاهدو عابد و عارف را شیخ تعریف کرده است که زاهد چه کسی است عابد به چه کسی اطلاق می شود و بالاخره عارف کیست .یعنی بهترین تعریف را کرده الحق و الانصاف . این تعریفی که شیخ الرئیس ارائه کرده ما تعریفی بهتر نتونیم ارائه کنیم و به همین جهت است که من می بینم که حق با امام فخرالدین رازی است . فخرالدین رازی با اینکه اشعری است و متکلم است وخیلی با حکمت و فلسفه سر سازگاری ندارد ، در شرح همین نمط می گوید که آن گونه که شیخ الرئیس ابوعلی سینا مقامات عارفین را توضیح داده و تفسیر کرده تا کنون هیچ کس نتوانسته است .این شهادت فخر رازی است و حرف مهمی است .

امام المشککین به او گفته می شود .

بله امام المشککین است که به این زودی ها تسلیم نمی شود میگه که تاکنون کسی بهتر از ابن سینا مقامات عرفا را توضیح نداده است این حرف ، حرف مهمی است و الحق و النصاف می بینیم که حق با فخر رازی است .

زاهد کیست ، ایشان می گوید « المعرض عن متاع الدنیا و طیباتها » کسی است که از متاع دنیا ، یعنی امتعه یعنی چیزهای خوش آمدنی . متاع یعنی چیزی که انسان ها خوششان می آید . متاع دنیا آنی است که خوشایند انسان است در این عالم . و طیباتها یعنی یه سری چیزهایی که در این عالم نیکو شمرده می شود مثل حلوا شیرین است . چیزهای خوب این عالم .

کسی که از متاع دنیا و از طیبات نعمت های دنیا اعراض کند و دوری بگزیند این زاهد است ، زاهد یعنی ترک اینها . نه لزوما رفتن داخل یک اتاق و در را بستن . کسی که ترک متاع و طیبات میکنه این زاهد است . خیلی تعبیر قشنگی است . حالا یک وقت زاهدنما داریم با آنها کار نداریم . زاهدنما ، زاهد نیست . زاهد واقعی کسی است که این کار را بکند و اما عابد کیست ، کسی است که مواظب بر عبادات و مستحبات است . نه تنها واجبات بلکه کلمه (نفل ) را بکار برده یعنی مستحبات با تمام خصوصیاتش . مواظبت دائم دارد بر انجام عبادات . این همان عابد است . معلوم است کسی که مواظبت دائم دارد برای عبادات واجبات و مستحبات

استاد این نفل همان «نافله » است که به معنی افزودن بر عبادات است .

بله بله . این شخصی است که می توانیم به او بگوییم عابد. حالا چه اینکه برود و یک گوشه بشیند و یا ننشیند. کسی که مواظب بر عبادات است به طور دقیق.ترک واجبات نمی کند و حتی مستحبات را بجا می آورد .

تا اینجا خوب طبیعی است و تعریف درست است البته ، اما خیلی اعجاب انگیز نیست اما وقتی که به عارف می رسد ، تعبیر عجیبی می کندو ای کاش کسانی که با عرفان مخالفند یا کسانی که عرفان را غیر تفکر می دانند. آخه عرفان دوتا مشکل دارند : یکی اینکه با عرفان مخالفند یک عده ای و دیگرانی هم فکر می کنند که عرفان به تفکر ربطی ندارد آنها هم یک گروهند ببینید شیخ چه می گوید .یک بار دیگر بخوانید عبارت شیخ را

والمنصرف الی فکره الی قدس الجبروت

ببینید ، خوب توجه بکنید.عارف در مرحله اول شیخ چه میگوید ؟یعنی با فکرش منصرف می شود یعنی تمام توجه و اندیشه و فکر خود را متمرکز می کند به چه سمتی ؟ بله فکر همه جا هست میشه دریک باغ فکر کنیم در مورد تجارتخانه فکر کنیم ، میشه در یک اتومبیل فکر کنیم . میشه به تجارت ، به سیاست و….. فکر کنیم اینها همه فکر است ؛ اما اینها عرفان نیست. فکر همه جا هست . کجا هست که فکر نباشد انسان با فکر زندگی می کند . بشر اندیشمند با فکرش زندگی میکند از کوچکترین امور تا بزرگترین . اصلا زندگی نتیجه فکر است اما این عرفان نیست . (المنصرف بفکره ) یعنی فکرش را از این امور مبتذل و امور دون پایه یا اگر هم دون پایه نبود ، دنیوی ؛ انصراف میدهدو به چه سمتی متوجه میشه ؟ (الی قدس الجبروت مستدیما لشروق نوره ) حالا نه تنها توجه به جبروت ، این کافی نیست اولا انصراف از غیر توجه تام به جبروت یعنی عالم مافوق این عالم ماده . حتی بالاتر از جبروت ، در ملکوت .تمام توجه اش آنجاست و هنوز هم کافی نیست فکر آنقدر صافی است و آنچنان پاک است که با اشراق نور حق دارد مستنیر میشه فکر است نه اینکه بی فکری باشد . از بیفکری هیچی درنمیاد آقای لاریجانی اما فکری که متمرکز در قدس جبروت است و از اشراقات ربانی برخوردار است ، اصلا خود فکر شروق ربانی است حالا ما خرابش میکنیم . اصلا فکر از جانب حق میاد . فکر که از ماده نمیاد! فکر محصول ماده نیست! فکر محصول حجم نیست فکر محصول حرکت نیست .ماده ، حرکت و حجم و حرارت و همه کار می کند اما فکر نمیزاید. ما خیال می کنیم که فکر از تو ماده درمیاد. یکی از اشتباهات بزرگ این است . فکر یک منبع دارد منبعش ملکوت است . فکر اصلا ملکوتی است این خرابی ماست که فکر را متوجه عالم ناسوت میکنیم.